A.W., "Lampowy wzmacniacz akustyczny 20÷35W"
Radioamator i Krótkofalowiec 1974/09

Schemat lampowego wzmacniacza 35W jest przedstawiony na rysunku. Cechą charakterystyczną wzmacniacza jest zastosowanie czterech popularnych lamp EL84 w stopniu końcowym. Opisywanie działania wzmacniacza jest zbędne; mogą go z powodzeniem zbudować bardziej zaawansowani radioamatorzy, dla których sam schemat wyjaśnia prawie wszystko.


Schemat ideowy lampowego wzmacniacza akustycznego 35W

Zwróćmy jednak uwagę na to, co wydaje się mniej oczywiste, bądź nie wynika ze schematu.

Zastosowanie czterech lamp typu EL84 daje następujące korzyści:

  • napięcie anodowe jest stosunkowo niskie (300V), co ułatwia dobór transformatora sieciowego i kondensatorów elektrolitycznych filtru,
  • przy pracy w klasie AB1 napięcie sterujące jest niskie oraz można wysterować cały stopień końcowy z konwencjonalnego stopnia odwracającego fazę,
  • najkorzystniejszy opór roboczy ma małą wartość (4000 omów od anody do anody), co ułatwia konstrukcję transformatora wyjściowego i zastosowanie głębokiego ujemnego sprzężenia zwrotnego (do 25dB). Przypomnieć należy, że klasa AB1 jest szczególnie korzystna, bowiem nie przysparza kłopotu ze zniekształceniami przy małych i średnich wartościach amplitud, tak niekiedy przykrymi w przypadku nie dość dopracowanych wzmacniaczy klasy B.

Ujemne napięcie lamp stopnia końcowego uzyskuje się z oddzielnego układu prostowniczego; umożliwia ono ustawienie początkowego punktu pracy lamp (potencjometr R12) oraz symetryczne ustawienie pracy ramion układu przeciwsobnego (potencjometr nastawny R13). Zasilacz może być dowolnego typu. Przy napięciu anodowym 250V możliwe jest uzyskanie mocy wyjściowej do 20W przy maksymalnym poborze prądu 180mA. Właściwe jest jednak zastosowanie dobrego zasilacza 300V, 250mA o małym oporze wewnętrznym, aby napięcie nie malało przy zmianach natężenia prądu od około 160mA do 230mA. Filtr można oczywiście rozbudować stosując dławik i dodatkowy kondensator elektrolityczny. Zamiast diod półprzewodnikowych można zastosować układy prostowników selenowych. Ujemne napięcie uzyskujemy bądź z oddzielnego uzwojenia transformatora sieciowego o napięciu 25V (obciążenie 5mA), bądź stosując dodatkowy transformator (np. przewinięty transformator dzwonkowy).

Jakość działania wzmacniacza zależy głównie od transformatora wyjściowego. Powinien to być doskonale wykonany (selekcyjnie, symetrycznie uzwojony o dostatecznie dużym rdzeniu) transformator m.cz. o znacznej indukcyjności uzwojenia pierwotnego i małej wartości indukcyjności rozproszenia.

Orientacyjne dane techniczne transformatora w przypadku konieczności spełnienia wymagań Hi-Fi są następujące:

  • przekrój rdzenia: 20÷25 cm2,
  • indukcyjność uzwojenia pierwotnego : 70÷90H,
  • rezystancja uzwojenia pierwotnego: nie większa niż 2x100 omów,
  • indukcyjność rozproszenia (całe pierwotne do wtórnego): rzędu 10mH,
  • impedancja pierwotna (od anody do anody): 3600÷4000 omów,
  • przekładnia dostosowana do przewidywanego obciążenia.

Rezystancja opornika R6 w pętli ujemnego sprzężenia zwrotnego podano dla uzwojenia wtórnego przeznaczonego do przyłączenia obciążenia 8 omów; przy wykonywaniu transformatora przystosowanego wyłącznie do obciążenia 4 omy, wartość opornika R6 należy zmniejszyć o 30%.

W przypadku mniejszych wymagań można zastosować transformator "oszczędnościowy", ograniczając pasmo przenoszonych częstotliwości i zmniejszając głębokość stosowanego ujemnego sprzężenia zwrotnego.

Dane techniczne dobrze wykonanego wzmacniacza w wersji Hi-Fi są następujące:

  • moc wyjściowa: 20W przy h<= 0,4% (40Hz i 1000Hz),
  • moc wyjściowa: 35W przy h<=3,0% (1000Hz), moc dla muzyki (chwilowa) może sięgać 40W,
  • pasmo przenoszonych częstotliwości: 20÷50000Hz,
  • czułość wejściowa: około 1,0V (zależy od głębokości ujemnego sprzężenia zwrotnego).

Optymalne warunki pracy lamp: napięcie anodowe 300V, spoczynkowa wartość prądu anodowego 36mA (dla jednej lampy), maksymalna wartość prądu anodowego przy największej trwale oddawanej mocy 46mA, największa wartość prądu siatki ekranującej przy wysterowaniu 11mA.

W przypadku nie korzystania z pełnej mocy można zmniejszyć nieco wartość prądu anodowego do 30÷25mA (jedna lampa).

Schemat i dane wzmacniacza zaczerpnięto z książki: E. Rodenhuis - Hi-Fi Amplifier Circuits. Philips Technical Library, Eindhoven. Układ prostownika zmieniono.

A.W.