Przystawka stereofoniczna do odtwarzania nagrań z płyt gramofonowych
M.F.
Radioamator i Krótkofalowiec, Rok 11 Grudzień 1961r. Nr 12
Stereofonia zyskuje coraz szerszy krąg amatorów. Na razie dużą popularnością cieszą się płyty z nagraniami stereofonicznymi, a niedługo będziemy mogli odbierać stereofoniczne programy drogą radiową. Przemysł krajowy przystąpił już do produkcji płyt stereofonicznych, zaś Zakłady Radiowe im. M. Kasprzaka opracowały model luksusowego odbiornika, wyposażonego w dwukanałowy wzmacniacz stereofoniczny małej częstotliwości do odtwarzania nagrań z płyt gramofonowych.
Przed amatorem muzyki stereofonicznej stanie jednak problem wysokiego kosztu takiego odbiornika, względnie konieczność budowy specjalnego wzmacniacza, którego koszt również jest niemały.
Niewątpliwie wielu miłośników muzyki stereofonicznej zainteresuje się budową taniej przystawki, która współpracując z normalnym odbiornikiem radiowym pozwoli na odtwarzanie nagrań stereofonicznych. Zasada działania takiej przystawki (rysunek 1) jest następująca.
Rys. 1.
Dwa jednakowe, oddzielne dla każdego kanału, wzmacniacze sterują dodatkowe, odpowiednio w pokoju ustawione głośniki. Wzmacniacze te zasilają głośniki prądami o częstotliwościach powyżej 300Hz. Jak wiadomo, częstotliwości te decydują o wrażeniu kierunkowości. Natomiast część napięcia o mniejszych częstotliwościach steruje posiadany odbiornik, który służy do odtwarzania niskich tonów, nie decydujących wprawdzie o kierunkowości, ale potrzebujących najwięcej energii ze względu na swą dużą amplitudę. Przez regulację siły głosu w posiadanym odbiorniku można równocześnie "dozować" natężenie basów.
Wygląd przystawki stereofonicznej produkowanej przez firmę Telefunken, przedstawiony jest na fotografii. Ma ona wymiary 310x230x60mm i może być zawieszona na tylnej ścianie odbiornika, nie zajmując tam wiele miejsca.
Stosownie do zasad teoretycznych stereofonii (Radioamator numer 9/59) wzmacniacz dwukanałowy powinien wzmacniać jednakowo oba tory, jednakowo barwę dźwięku i z jednakowym przesunięciem fazowym, innymi słowy - powinny to być wzmacniacze identyczne. Spełnienie tych warunków wymaga stosowania jednakowych elementów oraz wyregulowania wzmacniaczy na jednakowe wzmocnienie i charakterystykę częstotliwościową.
Opisana przystawka (rysunek 2) wyposażona jest w dwa dwustopniowe wzmacniacze, odtwarzające oddzielnie każdy kanał.
Rys. 2
Na wejście wzmacniacza można podłączyć adapter lub magnetofon stereofoniczny za pomocą przełącznika (kontakty 4-5 i 5-6). Wzmacniacz górny służy do wzmacniania prawego kanału, wzmacniacz dolny do wzmacniania lewego kanału. W znormalizowanych wtyczkach 3-kontaktowych zacisk 1 oznacza kanał prawy, zacisk 3 - kanał lewy. Podobnie główki adapterowe mają kolorowo oznaczone przewody odpowiednich kanałów. Kolor czerwony oznacza kanał prawy, kolor żółty - kanał lewy, kolor czarny lub niebieski (lub oba razem) oznaczają przewody wspólnie łączone z masą.
Na wejściu obu wzmacniaczy (rysunek 2) widzimy dwa identyczne sprzężone mechanicznie ze sobą potencjometry do równoczesnej regulacji siły głosu w obu kanałach.
Trzy odczepy z potencjometru zablokowane opornikami i kondensatorami pozwalają uzyskać charakterystykę regulacji siły głosu zgodną z charakterystyką częstotliwościową ucha (w warunkach amatorskich nie jest to konieczne).
Część triodowa lampy ECL82 pracuje w stopniu wstępnym, zaś część pentodowa służy jako wzmacniacz mocy. Sprzężenie pomiędzy tymi stopniami realizowane jest za pomocą kondensatorów o pojemności 220pF (C12 i C13), co w wystarczającym stopniu osłabia niskie tony. Natomiast z obwodów anodowych triody obu wzmacniaczy odprowadza się napięcie poprzez podwójny filtr RC do zacisku, który łączymy z wejściem adapterowym współpracującego odbiornika. Filtry te R22C16 - R30C18 oraz odpowiednio R27C19 - R34C18 osłabiają tony wysokie. W układzie zastosowano ujemną reakcję, obejmującą dwa stopnie wzmocnienia, a mianowicie: uzwojenie wtórne transformatora wyjściowego włączone jest na dzielnik oporowy R38R11 i odpowiednio R42R12, z którego część napięcia podaje się w przeciwnej fazie do obwodu wejściowego triody. Poza tym ujemna reakcja stosowana jest dodatkowo w stopniu końcowym, dzięki zasilaniu siatek ekranujących pentody z odczepu transformatora. Wzmacniacz posiada przełączniki pozwalające na uwypuklenie tonów niskich (kontakty Ta 5-4 rozwarte powodują zwiększenie napięcia dla częstotliwości niskich na zaciskach wyjściowych Bu-3) oraz tonów wysokich (kontakty Ha 6-5 i Hb 6-4 zwarte i wówczas ujemna reakcja przy większych częstotliwościach jest mniejsza). Można zrezygnować z uwypuklania wysokich tonów, zaś tony niskie regulować wzmocnieniem współpracującego odbiornika.
W amatorskim wykonaniu układ można nieco uprościć. Ponieważ wzmacnia się sygnały powyżej 300Hz, nie ma specjalnych wymagań odnośnie transformatorów wyjściowych i głośników; należy po prostu zakupić dwa jednakowe głośniki i transformatory wmontować we wzmacniacze, aby oddzielić przewody głośnika od wysokiego napięcia. Moc wyjściowa poszczególnych kanałów wynosi około 2W.
Ustawienie dodatkowych głośników w stosunku do posiadanego odbiornika nie jest krytyczne, ponieważ tony niskie (poniżej 300Hz), odtwarzane przez posiadany odbiornik, nie wpływają na efekt stereofoniczny.
Odbiornik może być ustawiony pomiędzy dwoma dodatkowymi głośnikami lub nawet nieco z boku, jak to przedstawia rysunek 3.
Rys. 3
Materiał udostępnił Grzegorz Makarewicz, 'gsmok'